Co wiesz o Obrze?

Stali czytelnicy „GK” - o ile czytają tygodnik od 2012 roku - wiedzą o Obrze dużo. Czytali bowiem arcyciekawy (tak uważamy) wywiad ze Zdzisławem Witkowskim poświęcony technicznej wyjątkowości systemu kanałów i walorom turystycznym Obry. Rok później opisaliśmy plany z początków XX wieku budowy nowych kanałów oraz portów w Kościanie, Czempiniu i Racocie...

Odkładając na osobną publikację historię niezrealizowanego planu budowy kanału żeglownego łączącego Odrę z Wartą i Notecią, a dalej przez Kanał Bydgoski z Wisłą oraz budowy portu w Kościanie przypomnijmy ciekawe informacje o rzece, która wtłoczona w kanały oplata centrum Kościana.

•   Obra jest pod wieloma względami rzeką wyjątkową nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Prawdopodobnie jest to jedyny na naszym kontynencie przykład trifurkacji, czyli trójpodziału wód. Oznacza to, że Obra ma trzy ujścia. Dwukrotnie uchodzi do Warty, raz do Odry. Wiąże się to z drugą wyjątkowością Obry: imponującym systemem kanałów poprowadzonych przez nizinny teren.

•   Rzeka powstaje z połączenia dwóch strumieni wypływających pomiędzy Jarocinem i Koźminem. Bardzo krótko płynie naturalnym korytem. Za Jaraczewem skierowana jest do Kanału Obry, następnie płynie Kościańskim Kanałem Obry do Węzła Bonikowskiego, gdzie następuje rozdział wód. Część płynie Kanałem Mosińskim do Warty. Część Południowym Kanałem Obry płynie w kierunku jeziora Rudno, poprzez które łączy się z Obrzycą i pod Cigacicami uchodzi do Odry. Część kierowana jest do Kanału Południowego, który dzieli się później na Kanał Środkowy i Północy, z którego przez Jezioro Oberskie woda wraca do Północnego Kanału Obry i w rejonie Kopanicy wpływa do starego, w miarę naturalnego, koryta i już jako rzeka uchodzi do Warty pod Skwierzyną.

•   System kanałów Obry ma 250 kilometrów. To wielkie dzieło inżynierskie pozwalające, w zależności od potrzeb, na odprowadzanie nadmiaru wód lub jej zatrzymywanie w okresach suchych.

•   Prace ziemne przy budowie kanałów rozpoczęto w 1799 roku. Przez 33 lata, do roku 1832, wykopano (ręcznie!) 236 kilometrów kanałów, w których spadek liczony jest czasem nie w stopniach, a w promilach. Powstał system, który działa do dziś. Rozbudowano go w drugiej połowie ubiegłego wieku, budując zbiornik retencyjny w Wonieściu i poszerzając Kanał Mosiński.

•   Swój udział w projektowaniu kanałów miał zamieszkały w Kościanie inspektor kanałowy inż. Jan Władysław Szczepanowski, który obliczył spadki i podział wód kanałów: Kanału Północnego i Mosińskiego. Kanał Mosiński pokonuje wododział, czyli miejsce od którego woda płynie w dwóch kierunkach.

•   Kanał Mosiński jest prawym ujściem Kanału Kościańskiego. Ma blisko 26 kilometrów długości i uchodzi do rzeki Samicy Stęszewskiej, a dalej do Warty.

•   Bardzo ciekawym kanałem Obry jest Kanał Północny. Ma ponad 57 km długości i w początkowym biegu niemal nie prowadzi wody, by po kilku kilometrach mieć wypełnione koryto. Najprawdopodobniej kanał ten stanowi zwykłe przedłużenie rzeki Obry – tym bardziej, że w rejonie Kopanicy znów przybiera naturalny charakter i jako rzeka Obra uchodzi do Warty w okolicy Skwierzyny.

•   Podobne zjawisko, jak w Kanale Północnym zachodzi w Kanale Środkowym. Biegnie on przez 36 kilometrów środkiem Wielkiego Łęgu Obrzańskiego. Uchodzi z Kościańskiego Kanału Obry na wysokości wsi Szczodrowo. W początkowym biegu kanał nie prowadzi wody i jest mocno zarośnięty. Ale już 2 kilometry dalej wypełniony jest całkowicie wodą, którą zbiera z okolicznych pól.

•   O wyjątkowości kanałów Obry decyduje minimalny spadek na kilometrze, wyrażający się w promilach, co zważywszy na czas budowy przełom XVIII/XIX stulecia było niezwykle trudne technicznie. Wyjątkowa jest także skala przedsięwzięcia i fantastyczne wykorzystanie istniejących cieków i zbiorników do rozprowadzenia wody skomplikowanym systemem kanałów.

•   Przez Kościan, który bywa nazwany „królewskim grodem nad Obrą” nie płynie rzeka, lecz kanał. Gdzie było naturalne koryto Obry? Nie wiadomo. 500 - 700 lat temu Obra często zmieniała koryto. Jeszcze w czasie II wojny światowej były w mieście trzy odnogi kanału. Poza istniejącymi do dziś Obra płynęła także ulicą Zacisze.

•   Choć Obra z kanałami ma 254 km długości, to wykorzystując połączone kanałami naturalne zbiorniki i robiąc pętle można przepłynąć nią blisko 500 kilometrów. Wypływając kajakiem z Kościana można spłynąć Kanałem Kościańskim do Kanału Mosińskiego i dalej do Warty, skąd można płynąć do Odry bądź Notecią do Bydgoszczy, a nawet na jezioro Wigry, Wisłę i Bug.

•   W latach 2011-2014 przeprowadzono kompleksową modernizację kanałów oplatających Kościan. Wielomilionową inwestycję prawie w całości sfinansował Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu. Wybudowano przystanie dla kajaków, a w parku miejskim powstał jaz będący jednym z 19 jazów regulujących poziom wody w kanale Obry. Dzięki spiętrzeniu wody w parku możliwe jest uprawianie w granicach Kościana turystyki wodnej. Przy okazji powstała nowa przeprawa dla pieszych i rowerzystów.   (s)