Czytelników coraz mniej

Coraz mniej czytamy - biją na alarm statystycy. Aż 2/3 Polaków przyznaje, że w ogóle nie czyta książek. Niestety, tendencję tę widać także w powiecie kościańskim, choć rok 2009 był pierwszym od dłuższego czasu, gdy udało się zatrzymać spadek liczby czytelników i wypożyczeń. Wraz ze spadkiem osób korzystających w ofert bibliotek, odnotuje się też spadek środków na finansowanie ich działalności. We wszystkich gminach powiatu kościańskiego działa 20 placówek bibliotecznych, w tym 15 filii, które skierowane są do szerokiego odbiorcy.

By walczyć z tendencją spadkową, w grudniu 2010 r. powołano do życia koalicję ,,Republika książki’’. Ambasadorzy ruchu, a wśród nich m.in. pierwsza dama Anna Komorowska, ministrowie Michał Boni i Bogdan Zdrojewski, pisarze, aktorzy i ludzie nauki, chcą przekonać Polaków, że czytanie włącza do grona osób kulturalnych i prowadzi do bycia świadomym uczestnikiem kultury.

Czytelnictwo

- Według Biblioteki Narodowej spadek zainteresowania książką zaznaczył się już w latach 90. XX wieku, a drugie załamanie nastąpiło w 2006 roku – informuje Jadwiga Gidel, dyrektor kościańskiej Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Tomaszewskiego, dodając, że spadek ten potwierdziły badania z 2008 r. – Czytamy mniej tradycyjnych, papierowych książek, przy jednoczesnym sięganiu przez czytelników po internetowe wydania książek i źródła informacji.

Od 2004 r. w kościańskich bibliotekach zauważono spadek ilości zarejestrowanych czytelników. Proces ten objął zarówno miasta, jak i wieś. Z bibliotek korzysta coraz mniej uczniów, studentów, rolników, bezrobotnych i choć odnotowano wzrost ilości tzw. pracowników umysłowych, czytelników ubyło. Nie zmienia się natomiast liczba czytelników w wieku do 15 lat. W 2007 r. w kościańskiej MBP zarejestrowanych było 6096 czytelników, w 2008 r. – 5735, w 2009 r. – 5543, a w 2010 r. – 5341.

Tendencję spadkową odnotowuje się także w zakresie liczby wypożyczeń księgozbioru. Tylko w 2004 r. w MBP w Kościanie udostępniono 326 656 woluminów, a pięć lat później liczba ta wyniosła 262 868. W 2007 r. odnotowano 94 912 wypożyczeń (spadek o 14 875 w stosunku do 2006 r.), w 2008 r. – 92 541, w 2009 r. – 94 018, a w 2010 r. – 99 152.

- Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o przyczyny niskiego poziomu czytelnictwa w Polsce – uważa dyrektor Jadwiga Gidel, wyliczając kilka z nich: niedobór środków finansowych na poprawę infrastruktury bibliotek i zakup nowości książkowych, a co za tym idzie nieaktualny i nieatrakcyjny księgozbiór, proces likwidacji i łączenia bibliotek, ciągłe zmiany w edukacji, powszechną dostępność do informacji i książek w Internecie, wzrost cen książek, brak nawyku czytania wyniesionego z domu rodzinnego. – Książka tradycyjna jest też coraz częściej wypierana przez dużo wygodniejsze w użyciu e-booki. Na szczęście spadek czytelników i wypożyczeń udało się w części zahamować.
   Czytelnicy wybierają przede wszystkim popularne powieści obyczajowo-romansowe, sensacyjne, encyklopedie i poradniki, literaturę faktu, fantastykę, lektury szkolne, podręczniki. Rzadziej po książki religijne, literaturę fachową, eseistykę i publicystykę. W kościańskiej MBP czytelnicy często pytają o modne cykle. Zapisy przyjmowane były m.in. na książki Małgorzaty Kalicińskiej z cyklu ,,Miłość nad rozlewiskiem’’, a ostatnio także na sagę o wampirach Stephanie Meyer. Popularnością cieszą się reportaże Nowaka, Jagielskiego, Cejrowskiego, Pawlikowskiej i Szczygła.

- Od lat popularnością cieszy się literatura skandynawska, ale coraz częściej czytelnicy sięgają też po pisarzy rosyjskich – wylicza bibliotekarka Hanna Kaczmarek. - Na liście bestsellerów znajdują się też biografie, książki fantazy, thrillery i sensacja. Minął już boom na romanse z cyklu Harlequin.

Bibliotekarki chwalą, że coraz więcej jest czytelników wyrobionych, którzy sięgają po trudniejszą literaturę z górnej półki. Niesłabnącym zainteresowaniem cieszy się dział regionalny, dotyczący głównie Ziemi Kościańskiej.

Finansowanie

   Przez 10 lat trwał proces usamorządowienia bibliotek. Ich działalność finansowana jest w dużej mierze ze środków samorządów lokalnych i budżetu państwa. Jak wynika ze statystyk, w 2008 r. na 1 mieszkańca Polski z budżetu państwa na kulturę przeznaczono 38,98 zł, a w samorządach 141,90 zł. Choć w wydatkach samorządów na kulturę ogółem maleją środki przeznaczane na biblioteki, rośnie ich nominalna wartość. W 2008 r. wynosiły one 19,2% ogółu wydatków. W ostatnich pięciu latach biblioteki otrzymały około 10-13% środków przeznaczonych na kulturę. Podstawę budżetu bibliotek publicznych stanowi dotacja od samorządu prowadzącego (prawie 95% ogółu, a pozostałe 5% stanowił udział innych podmiotów publicznych, w tym dotacja celowa z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego). W 2008 r. budżet wszystkich bibliotek w powiecie kościańskim wyniósł 1 601 790 zł, a w 2009 r. – 1 735 330 zł. Pieniądze te zostały przeznaczone na zakup książek, automatyzację, płace, remonty, prenumeratę czasopism.

- Zasady finansowania instytucji kultury ulegają ciągłym, nie zawsze i nie do końca przemyślanym zmianom i są przedmiotem ożywionej dyskusji. Wydawało się, że najważniejszym ich aspektem było uznanie konieczności interwencjonizmu państwa w dofinansowaniu kultury. O wypełnieniu luki w finansach i stworzeniu mechanizmów zachęcających do mecenatu rozmawiano podczas Kongresu Kultury Polskiej. Z punktu widzenia bibliotek, szukanie pieniędzy poza środkami publicznymi jest właściwym kierunkiem – uważa Jadwiga Gidel podkreślając, że samorządy nie mają wystarczających środków finansowych do utrzymania bibliotek, co powoduje niedobór finansów utrudniający im podstawowe działalnie.

Za pozytyw wprowadzony w ostatniej dekadzie bibliotekarze wskazują przyznanie dotacji celowych z ministerstwa kultury na zakup nowości książkowych. Na ten cel przeznaczano co roku od 1 mln zł nawet do 28 mln zł. W 2008 r. kościańskie biblioteki wydały na zakup nowości 117 800,34 zł (w tym dotacja z MKiDN to ponad 45 tys. zł), wzbogacając się o 5709 woluminów, a rok później 82 144,31 zł (dotacja ponad 16 tys. zł), tj. 3957 woluminów. Na koniec 2009 r. biblioteki w powiecie kościańskim miały w swych zbiorach 334 075 woluminów, tj. na stu mieszkańców przypadało 427,4.

- Mimo że wydatki na zakup książek rosły, to zasobność księgozbiorów niewiele wzrastała – wskazuje dyrektor Gidel, wyjaśniając, że wynika to m.in. ze spadku liczebności księgozbiorów po likwidacji placówek, śmielszej selekcji dokonywanej przez bibliotekarzy. – Wpływ na to miał też wzrost cen książek.

Nowoczesność w bibliotece

W ostatnich latach kościańskie biblioteki przeszły proces komputeryzacji. Według danych Biblioteki Narodowej z 2008 r., z komputerów korzysta 5655 bibliotek w kraju (o 11,4% więcej niż rok wcześniej), a łącza do Internetu miało 9 z 10 bibliotecznych komputerów. Dostęp do internetowych katalogów własnych oferowało 16,4% placówek. W powiecie kościańskim z komputerów z dostępem do Internetu korzysta 15 bibliotek, 10 z nich udostępnia Internet czytelnikom, 12 użytkuje komputerowy program biblioteczny, jedna udostępnia swój katalog w Internecie, jedna prowadzi komputerową ewidencję udostępnień.

W 2008 r. kościańska biblioteka zakupiła serwer wraz z oprogramowaniem SOWA 1 klient-serwer i dwa zestawy komputerowe, a w 2010 r. system SOWA 2/TEXT do zintegrowanego systemu zarządzania biblioteką, czyli komputerowego opracowywania katalogów informacyjno-bibliograficznych, kartotek regionalnych i zagadnieniowych.
W tym roku, jak zapewnia dyrektor Jadwiga Gidel, cały katalog biblioteki znajdzie się w Internecie, a kolejnym krokiem będą internetowe wypożyczenia. Wkrótce ma też ruszyć strona internetowa placówki.

- Główne problemy, z jakimi borykają się biblioteki na polu komputeryzacji to: ograniczone środki finansowe, złe warunki lokalowe, niedostatki kadrowe, a nade wszystko brak wsparcia informatycznego – wylicza dyrektor Gidel.

Inna działalność

Biblioteki prowadzą też inne formy działalności, mające wzbogacić formy pracy z czytelnikiem. W Kościanie bibliotekarze m.in. zachęcają do wzięcia udziału w akcji ,,Cała Polska czyta dzieciom’’ (od 2003 r.), wstąpienia do Klubu Przyjaciół Trąbka Bombka, uczestnictwa w Dyskusyjnym Klubie Książki działającego w ramach ogólnopolskiego projektu Instytutu Książki ph. ,,Tu czytamy!’’ (od kwietnia 2007 r.). Organizują też wystawy lokalnych twórców i konkursy o zasięgu powiatowym, zapraszają na spotkania autorskie, warsztaty, lekcje biblioteczne. Od 2006 r. kościańska MBP organizuje Tydzień Bibliotek, czyli ogólnopolską akcję promującą czytelnictwo, biblioteki i bibliotekarzy, w ramach której odbywają się m.in. Majowa Biesiada Poetycka, bookcrossing, czyli uwalnianie książek. Rokrocznie placówka włącza się w organizację Międzynarodowego Listopada Poetyckiego.

Czytelnicy mają głos

   Jest piątek rano. To pora, gdy w bibliotece nie ma zbyt wielu czytelników. W czytelni na parterze dwóch panów zaczytanych w codzienną prasę. Stali czytelnicy jednak już wyszli. Na pierwszym piętrze w wypożyczalni dla dorosłych też niezbyt duży ruch. Dwie panie myszkują między półkami wybierając książki. O jest i pan. Niestety, spieszy się i nie ma czasu rozmawiać. Ciężarna kobieta wyciąga karty i podaje bibliotekarce. To pani Ania z Kościana. Dopiero niedawno znalazła czas na czytanie. Do biblioteki zapisała się miesiąc temu.

- Mam duuużo czasu teraz, więc czytam. Wcześniej miałam go znacznie mniej – praca, studia, dużo obowiązków – powiedziała ,,GK’’, gromadząc wokół siebie sporą kupkę książek do wypożyczenia. – Nie szukam niczego konkretnego. Wybieram z tego co jest. Nie prosiłam jeszcze o pomoc pań bibliotekarek. Obsługa jest bardzo miła i uśmiechnięta. Kiedy dziecko podrośnie z pewnością zapiszę je do Klubu ,,Trąbka Bombka’’, bo słyszałam dużo dobrego. Na zajęcia przychodzi dwuletni Jasiu z mojej rodziny i jest bardzo zadowolony.

Zaszytą pomiędzy półkami z literaturą naukową napotykam drugą czytelniczkę. Także ma na imię Ania. Jest studentką. Do biblioteki przychodzi regularnie. Od kilkunastu lat. Przychodzi z potrzeby i chęci przeczytania czegoś ciekawego.

- Najwięcej korzystałam z księgozbioru bibliotecznego przed maturą – przyznaje pani Anna z Kościana. – Zbliża się sesja, więc szukam materiałów do nauki. Mam coraz mniej czasu na czytanie lżejszej literatury. Są pozycje, których brakuje, ale większość można znaleźć. Nie jest źle. Mogłabym zapisać się w Poznaniu do biblioteki, ale jakoś wolę tutaj wypożyczać. Mam bliżej i jakoś tak kameralnie tu jest. Nie mam czasu na branie udziału w spotkaniach, czy warsztatach organizowanych przez bibliotekę. Chyba wolę przejrzeć ze spokojem tradycyjną książkę, niż czytać w Internecie. Tam zresztą nie ma wszystkiego.

W opinii studentki z Poznania, biblioteki są nadal w centrum zainteresowania czytelników, ponieważ książki są coraz droższe.

Na drugim piętrze kościańskiej biblioteki spotykam Dominikę, uczennicę kościańskiego technikum. Po raz pierwszy ze zbiorów bibliotecznych skorzystała mając 6 lat. Od tego czasu regularnie odwiedza wypożyczalnię i dla dorosłych, i dla dzieci.

- Do biblioteki zaprowadziła mnie po raz pierwszy mama. Najpierw korzystałam z biblioteki w Racocie, a z czasem zaczęłam przyjeżdżać do Kościana – wspomina Dominika. Najchętniej wypożycza fantastykę, lubi też książki przygodowe. – Znajduję to, czego szukam. Brałam udział w warsztatach teatralnych. Było bardzo fajnie! Według mnie jest doskonale tak jak jest.

KARINA JANKOWSKA

Gazeta Kościańska nr 5/2011